Cabalo
Estado de conservación
Domesticado
Clasificación científica
Reino: Animalia Filo: Chordata Clase: Mammalia Subclase: Theria Infraclase: Eutheria Orde: Perissodactyla Familia: Equidae Xénero: Equus Especie: 'Equus ferus' Subespecie: E. f. caballus
Nome trinomial
Equus ferus caballus Linnaeus, 1758[1]

O cabalo, ou egua se é femia, (Equus ferus caballus)^[2][3] é un animal mamífero perisodáctilo da familia dos équidos (Equidae), herbívoro, cuadrúpede e de pescozo longo e arqueado. É unha das dúas subespecies existentes de Equus ferus ou cabalo salvaxe. O cabalo evolucionou ó longo dos pasados 45-55 millóns de anos dende o pequeno Hyracotherium ata o animal de hoxe en día. Os humanos comezaron a domesticar cabalos no -4000, e a súa doma crese que se estendeu no -3000. Os cabalos da subespecie caballus son domésticos, pero algunhas poboacións viven en liberdade ou semiliberdade. Estas poboacións de cabalos asilvestrados non son verdadeiros cabalos salvaxes, xa que este termo emprégase para describir cabalos que nunca foron domesticados, como o ameazado cabalo de Przewalski, unha subespecie separada e o único cabalo salvaxe que aínda existe.

A anatomía do cabalo permítelle facer uso da velocidade para escapar de depredadores e teñen un ben desenvolvido sentido do equilibrio e unha forte resposta de loita ou fuxida. Relacionado coa necesidade de fuxir de depredadores na vida salvaxe, os cabalos son quen de durmir tanto de pé como deitados. As femias, chamadas eguas, coidan das súas crías durante aproximadamente 11 meses, e un cabalo novo, chamado poldro, pode correr coa nai pouco tempo despois do nacemento. A maioría dos cabalos domesticados comezan a adestrarse coa cadeira de montar ou co arnés entre os dous e os catro anos. Acadan a madurez completa ós cinco anos, e chegan a vivir entre 25 e 30 anos.

As razas de cabalo divídense en tres categorías baseadas no seu temperamento: de "sangue quente e enérxicos" con velocidade e resistencia; "sangue frío", como o cabalo albardeiro e algúns ponis, axeitados para traballos lentos e pesados; e de "sangue morno", produto de cruces entre os de sangue quente e de sangue frío, centrándose a miúdo en crear razas para fins específicos de monta, especialmente en Europa. Existen máis de 300 razas de cabalo no mundo, desenvolvidas para diferentes usos.

Cabalos e humanos interveñen en gran cantidade de actividades competitivas e non competitivas, así como actividades de traballo como policía, agricultura, entretemento e terapia. Tamén foron historicamente usados na guerra, do cal desenvolvéronse unha ampla variedade de técnicas de equitación e condución, con moitos estilos diferentes de equipos e métodos de control. Por outra banda obtéñense moitos produtos destes animais, como a carne, o leite, pel, pelo, óso e os produtos farmacéuticos extraídos dos ouriños de eguas embarazadas.

Orixe |

Orixinalmente domesticado nas estepas do leste de Asia, a súa grande utilidade e alto valor militar propiciou que fose adoptado en toda Eurasia entre os anos 2.500 e 2.000 a. de C. Os exploradores europeos que invadiron América no século XVI levárono consigo, logrando a súa adopción tanto polos pobos nativos coma nos asentamentos europeos.

Taxonomía e evolución |

De esquerda a dereita: Desenvolvemento de tamaño, cambios biométricos no cranio, redución de dedas (perna dianteira esquerda)

O cabalo adaptouse a sobrevivir en terreos abertos con vexetación escasa, habitando ecosistemas que outros grandes herbívoros, especialmente ruminantes, non poderían.^[4] Os cabalos e outros équidos pertencen á orde dos perisodáctilos, un grupo de mamíferos que foron dominantes durante o período Terciario. No pasado, está orde contiña 14 familias, pero só tres delas —Equidae (os cabalos e especies relacionadas), o tapir, e o rinoceronte— sobreviviron ata a actualidade.^[5]

O máis antigo membro da familia Equidae foi o Hyracotherium, que viviu hai 45-55millóns de anos, durante o Eoceno. Tiña catro dedas en cada pata dianteira, e 3 nas traseiras.^[6] A deda extra das patas dianteiras axiña desapareceu no Mesohippus, que viviu hai 32-37 millóns de anos.^[7] Co tempo, os dedos laterais dos pés reduciron o seu tamaño ata desaparecer. Todo o que queda deles nos cabalos modernos é un conxunto de pequenos ósos vestixiais por debaixo do xeonllo,^[8] coñecidos informalmente como ósos férula.^[9] Debido a este feito, as súas patas alongáronse, converténdose nun animal ungulado capaz de correr a gran velocidade.^[8] Hai 5 millóns de anos, o moderno Equus evolucionou.^[10] Os seus dentes tamén evolucionaron para se adaptar ó pasto de material vexetal seco e as gramíneas duras das chairas. Deste xeito, estes proto-cabalos pasaron de comer as follas dos bosques á herba que comen os habitantes das rexións semi-áridas de todo o mundo, incluíndo a estepa de Eurasia e as Grandes Chairas de América do Norte.

Hai 15.000 anos, o Equus ferus foi unha especie holártica amplamente estendida. Ósos de cabalo deste período, o Plistoceno tardío, son atopados en Europa, Eurasia, Berinxia, e Norte América.^[11] Entre 10.000 e 7.600 anos atrás, o cabalo extínguese en América do Norte e noutros lugares raros.^[12][13][14] A razón da súa extinción é descoñecida, pero existe a teoría de que fose paralela coa chegada dos primeiros humanos ó continente.^[15] Outra teoría apunta ó cambio climático, sinalando que hai aproximadamente 12.500 anos, os pastos característicos do ecosistema de estepa deron paso a arbustos propios da tundra, que estaba cuberta de plantas non comestibles.^[16]

Especie salvaxe na actualidade |

Pequena manda de cabalos de Przewalski.

Un verdadeiro cabalo salvaxe é unha especie ou subespecie con antergos que nunca foron domesticados. Polo tanto, a maioría dos cabalos "salvaxes" hoxe en día son en realidade cabalos silvestres, animais que escaparon ou foron ceibados, incluíndo tamén os seus descendentes.^[17] Polo tanto só hai dúas subespecies que cumpren estas características, o tarpán e o cabalo de Przewalski, dos cales só sobreviviu ata a actualidade o segundo.

O cabalo de Przewalski (Equus ferus przewalskii), chamado así polo explorador ruso Nikolai Przhevalsky, é un animal raro e escaso. Tamén é coñecido como Cabalo salvaxe mongol; os mongois coñéceno como taki, e os kirguiz chámano kirtag. A subespecie extinguise en liberdade entre 1969 e 1992, só existindo pequenas poboacións en zoos por todo o mundo. En 1992, restableceuse en liberdade grazas ós esforzos de varios zoos por conservalo.^[18] Hoxe, só hai unha pequena poboación reprodutora en Mongolia.^[19][20] Tamén seguen habendo outros exemplares que aínda se manteñen nos zoolóxicos de todo o mundo.

O tarpán ou Cabalo Salvaxe Europeo (Equus ferus ferus) foi atopado en Europa e en Asia. Sobreviviu ata a era histórica, mais declarouse extinto en 1909, cando o derradeiro exemplar morreu nun zoo ruso.^[21] Realizáronse numerosos intentos de recrear tarpán,^[21][22][23] que deron lugar a cabalos con grandes similitudes físicas, pero que descenden de cabalos ​​domesticados e non son verdadeiros cabalos salvaxes.

Periodicamente, especúlase sobre o feito de que poboacións de cabalos en áreas illadas sexan os últimos redutos do cabalo salvaxe, pero sempre se probou que eran silvestres ou domesticados. Un exemplo disto foi o cabalo de Riwoche do Tíbet, o cal propúxose como tal,^[20] pero as investigacións feitas non revelaron diferenzas xenéticas cos cabalos domesticados.^[24] De forma similar, o Sorraia de Portugal propúxose como descendente directo do Tarpán baseándose nas características que comparten,^[25][26] pero os estudos xenéticos amosaron que o Sorraia está máis estreitamente relacionado con outras razas de cabalos.^[25][27]

Outros équidos modernos |

Alén do cabalo, hai outras sete especies do genus Equus da familia Equidae. Estas especies son a cebra de montaña, Equus zebra; cebra da chaira, Equus quagga; cebra de Grévy, Equus grevyi; o asno salvaxe africano (incluíndo o burro doméstico), Equus africanus; o kiang, Equus kiang; e o onagro, Equus hemionus.^[28]

Os cabalos poden cruzarse con outros membros do seu genus. O híbrido máis común é a mula, un cruzamento entre un burro macho e unha egua. Un híbrido semellante é o burreño, un cruzamento entre un cabalo e un burro femia.^[29] Outro híbrido é o cebroide, un cruzamento entre unha cebra e un cabalo.^[30] Con raras excepcións, os híbridos son estériles e non poden reproducirse.^[31]

Domesticación |

Abeiros de pedra de Bhimbetka con pinturas de homes a cabalo, India

A domesticación do cabalo tivo lugar en Asia central no -3500. Dúas grandes fontes de información son usadas para determinar onde e cando foi domesticado por primeira vez e como o cabalo doméstico se espallou polo mundo. A primeira fonte está baseada en descubrimentos paleontolóxicos e arqueolóxicos, a segunda fonte é a comparación do ADN obtido de cabalos modernos e do obtido dos ósos e dentes dos antigos.

A máis antiga proba de domesticación do cabalo provén de Ucraína e Casaquistán, que data aproximadamente do -3500 ou –4000.^[32][33] No -3000, o cabalo estaba completamente domesticado e no -2000 BC houbo un forte aumento no número de ósos de cabalo que se atoparon nos asentamentos humanos do noroeste de Europa, o que indica a extensión dos cabalos domesticados en todo o continente.^[34] A máis recente pero máis irrefutable proba de domesticación provén de lugares onde foron enterrados con carros, como as fosas das culturas de Sintashta e Petrovka (c. -2100).^[35]

A domesticación tamén é estudada usando material xenético dos cabalos modernos e comparándoo co presente nos ósos e dentes dos restos arqueolóxicos e paleontolóxicos das escavacións. A variación no material xenético amosa que moi poucos sementais salvaxes contribuíron á formación do cabalo doméstico,^[36][37] mentres que moitas eguas foron parte dos primeiros rabaños domesticados.^[27][38][39] Isto reflíctese nas diferenzas de variación xenética entre o ADN que se transmite pola liña paterna (cromosoma Y) contra o pasado por liña materna, (ADN mitocondrial). Hai niveis moi baixos de variabilidade do cromosoma Y,^[36][37] pero unha gran cantidade de variación xenética no ADN mitocondrial.^[27][38][39] Tamén hai variacións xenéticas no ADN mitocondrial debido á inclusión de eguas salvaxes en rabaños domésticos.^{[27][38][39][40]} Outra característica da domesticación é o incremento da variación da cor do seu pelo.^[41] Nos cabalos, incrementouse dramaticamente entre o -5000 e -3000.^[42]

Antes da dispoñibilidade de técnicas de ADN para resolver as cuestións relacionadas coa domesticación do cabalo, propuxéranse diversas hipóteses. Unha clasificación baseábase nos tipos de corpo e na súa conformación, habendo catro prototipos básicos que se terían adaptado ó seu medio ambiente antes da domesticación.^[43] Outra hipótese sostiña que os catro prototipos orixináronse a partir dunha única especie silvestre e que todos os diferentes tipos eran o resultado da cría selectiva após da domesticación.^[44]

Poboacións silvestres |

Os cabalos silvestres nacen e viven en liberdade, pero son descendentes de animais domesticados.^[17] Hoxe en día existen moitas poboacións de cabalos silvestres.^[45][46] Os estudos dos rabaños salvaxes proporcionaron información útil sobre o comportamento dos cabalos prehistóricos,^[47] así como unha maior comprensión dos instintos e comportamentos dos cabalos que viven en condicións domésticas.^[48]

Existen tamén cabalos en réxime de semi liberdade en moitas partes do mundo, como en Dartmoor e New Forest no Reino Unido, onde animais que son de propiedade privada viven unha cantidade significativa de tempo en condicións de "salvaxes" en terras non produtivas, a miúdo públicas. Os propietarios destes animais pagan un canon polos dereitos de pastoreo nestas terras.^[49][50]

Razas |

O concepto de raza pura e o control e rexistro das razas chegaron a ser particularmente significativos e importantes nos tempos modernos. Algúns cabalos de raza pura son erroneamente chamados "purosangues". O purosangue é unha raza específica de cabalo, mentres que un "raza pura" é un cabalo (ou calquera outro animal) cun pedigree recoñecido por un rexistro de razas.^[51] As razas de cabalos son grupos con características distintivas que se transmiten constantemente á súa descendencia, tales como conformación, a cor, a capacidade de rendemento ou a disposición. Estes trazos herdados son o resultado dunha combinación de cruces naturais e de métodos de selección artificial. Os cabalos foron seleccionados dende a súa domesticación. O exemplo máis antigo dun pobo que practicase a selección de raza foron os beduínos, que tiñan a reputación de seren moi coidadosos en manter extensas xenealoxías do seu cabalo árabe, e o gran valor das súas liñaxes puras.^[52] Estes pedigrees foron orixinalmente transmitidos pola tradición oral.^[53] No século XIV, os monxes cartuxos do sur de España mantiveron meticulosos pedigrees e liñaxes que deberon no cabalo andaluz.^[54]

Cabalos tamén son usados en deportes.

As razas desenvolvéronse debido á necesidade de realizar un tipo particular de traballo.^[55] Polo tanto, enténdese que unha raza poderosa e refinada como a andaluza creouse para a monta e aptitudes para a doma clásica.^[55] Os grandes cabalo albardeiro respondían á necesidade de forza de traballo nunha granxa ou carretando.^[56] Outras razas desenvolvéronse especificamente para traballos de agricultura lixeiros, o transporte, as diversas disciplinas deportivas ou simplemente como mascotas.^[57]

Cabalo de pura raza galega |

Cabalo de pura raza galega no Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia.

O Cabalo de Pura Raza Galega (PRG) é o nome co que se coñece oficialmente^[58][59] á raza equina autóctona de Galicia. Tamén chamado tradicionalmente cabalo galego de monte^[60], cabalo galaico, poni galego, faca galiciana, faca galega ou, simplemente, cabalo do país ^[61].

A finais do século XX atopábase en estado de perigo de extinción: en 1999 o rexistro oficial mantiña un censo de soamente 190 exemplares. O programa para procurar a súa recuperación e preservación conseguiu censar en 2001 450 exemplares (o 80% deles en idade reprodutora) e a finais de 2012 a poboación censada era de máis de 1.500 exemplares ^[62][63] distribuídos en 265 explotacións gandeiras.

Aires |

Chámanselle aires aos diferentes xeitos de se desprazar que ten un cabalo. Fundamentalmente son 3:

• 
  Paso: aire moi lento, moi cómodo de cabalgar.


• 
  Trote: aire intermedio no que o cabalo avanza máis axiña cansando menos que a galope


• 
  Galope: o aire máis rápido, mais o cabalo esgótase máis axiña ao non ter independencia respiratoria.

• 
  

  

  
  

  
  

  Galope
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Paso
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Paso español
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Trote
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Piaffe
  

  
  

  
  

O cabalo na cultura popular |

Refraneiro |

• A besta e a muller, que a preste quen quixer.


• A besta leva ben a carga, mais non a sobrecarga.


• A cabalo alleo, espora propia.


• Cabalo alleo non come nin se cansa; e se se cansa moito, alá o seu dono.


• No pisar coñécese ó cabalo, e o cabaleiro no gobernalo.


• O que ten besta e anda a pé máis besta é.

Galería de imaxes |

Vexa o artigo principal en Galería de imaxes de cabalos de Galicia

• 
  

  

  
  

  
  

  Cabalo corso
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Escena maternal de barbanzóns, serra do Barbanza
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Santiago de Compostela
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Cabalo en Neda
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Semental en Sigüeiro, Oroso.
  

  
  

  
  

Notas |

Véxase tamén |

Commons ten máis contidos multimedia sobre:  Cabalo

Outros artigos |

• Cabalo de pura raza galega